اصفهان- ایرنا- برنامه‌ریزی و حرکت بر مدار آمایش سرزمین در نصف جهان دارای ظرفیت‌های منحصر به فرد، شاهراه برقراری توازن و توسعه عادلانه در شهرها و روستاهای استان بوده که در واقع تحقق این امر مهم داشتن ضمانت اجرایی این طرح است.

به گزارش ایرنا، برآیند تعاریف موجود مبین آن است در سند “آمایش سرزمین”، پس از بررسی و تحلیل وضعیت موجود، نقاط قوت و ضعف همچنین تهدیدها، فرصت ها و تعارض ها مشخص و سپس بر اساس تحلیل اهداف، چشم انداز و سناریوهای توسعه به طراحی و تدوین برنامه آمایش یک منطقه و نظام مدیریت آن ختم می شود.

در این شیوه از برنامه ریزی سعی می شود با برقراری تعادل میان عناصر انسان، فضا و فعالیت، بهترین چیدمان برای آن ها پیشنهاد شود و مهمترین و پایه ای ترین جهت گیری های توسعه با شناسایی امکانات، استعدادها و قابلیت ها از یکسو و محدودیت ها و تنگناها از سوی دیگر تعیین شود.

آمایش سرزمین شامل برنامه‌ریزی و سازمان دادن به نحوه اشغال فضاها، تعیین کاربری مکان‌ها و مدیریت کنش‌های نظام اجتماعی اقتصادی با در نظر گرفتن ظرفیت‌های اقتصادی، طبیعی و انسانی است که توجه به آن برای تداوم توسعه نقاطی مانند اصفهان ضروری به نظر می رسد.

از این رو، سند راهبردی آمایش استان با تاکید بر حفظ محیط زیست و بهره‌برداری از منابع و توجه به هنر، علم و فناوری، توسعه گردشگری و اقتصاد دانش‌بنیان تدوین شده و در انتظار تصویب نهایی در شورای عالی آمایش است. زیرساخت‌های حمل و نقل، مدیریت صحیح منابع و مصارف آب و بهبود فضای کسب و کار از دیگر موارد مورد تاکید در سند راهبردی آمایش اصفهان است.

کار مطالعاتی این سند در ابتدای دهه ۹۰ با توجه به بیانیه چشم‌انداز توسعه استان آغاز و پس از ارایه و تصویب ۲۳ گزارش درباره آن در شورای برنامه‌ریزی، گزارش نهایی آن در اسفند سال ۹۳ تصویب شد.

اسناد راهبردی و اجرایی آمایش استان در سال ۹۸ تدوین و بازه زمانی اسناد اجرایی تا سال ۱۴۰۴ تنظیم شد که پس از نهایی و عملیاتی شدن با توجه به اسناد بالادستی افق ۱۴۲۴ مجدد مورد بازنگری قرار خواهد گرفت.

در این اسناد، ۶۴ راهبرد پابرجا، ۱۰۸ سیاست، ۶۳ کلان برنامه اجرایی و ۱۹۹ طرح اولویت‌دار در ۱۷ محور برای استان مشخص و برای تایید نهایی به کارگروه تخصصی آمایش کشور ارجاع شد.

آمایش سرزمین، سدِ پراکنده کاری

سرپرست معاونت برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی اصفهان در این خصوص به ایرنا گفت: سند راهبردی آمایش استان اصفهان در محورهای محیط زیست و منابع طبیعی، اجتماعی، فرهنگ و هنر، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، آب، کشاورزی، انرژی، آموزش، علم و فناوری، بهداشت و درمان، صنعت و معدن، حمل و نقل، بازرگانی، نظام سکونتگاهی، مدیریت نهادی، دفاعی، امنیتی، پدافند غیرعامل و مخاطرات دفاعی و تربیت بدنی تنظیم شده است.

مسعود صفاری پور مهمترین هدف تدوین اسناد راهبردی و اجرایی آمایش استان را تعیین چارچوبی برای توسعه فعالیت‌های حوزه‌های مختلف بمنظور جلوگیری از پراکنده کاری و موازی کاری خواند و تصریح کرد: این اسناد با توجه به قابلیت‌ها و مزیت‌های شهرستان‌ها و مناطق تدوین شده تا از اتلاف منابع جلوگیری شود.

سرپرست معاونت برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی اصفهان، مهمترین ویژگی این اسناد را تاکید بر حفظ محیط زیست و بهره برداری از منابع خواند و گفت: برای این منظور، نقشه تخصصی استان تهیه شده و فعالیت‌های هر بخش با توجه به مسائل زیست محیطی اجرا می‌شود.

صفاری پور توجه به هنر، علم و فناوری، توسعه گردشگری، اقتصاد دانش بنیان، زیرساخت‌های حمل و نقل، مدیریت صحیح منابع و مصارف آب با تاکید بر استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی و غیر دولتی را از دیگر ویژگی‌های این اسناد خواند و افزود: بهبود فضای کسب و کار با تاکید بر مزیت‌ها و تکمیل زنجیره ارزش در بخش‌هایی مانند کشاورزی نیز از دیگر ویژگی‌های مهم این اسناد است.

وی با بیان اینکه دستگاه اجرایی متولی هریک از طرح‌های سند راهبردی آمایش اصفهان و نحوه تامین منابع مالی آن مشخص شده است، اظهار داشت: طرح‌های اولویت‌دار در این سند مشخص شده است و نمی‌توان آنها را از نظر تعداد باهم مقایسه کرد زیرا برخی طرح‌ها، مانند منطقه ویژه علم و فناوری کلان هستند.

 سرپرست معاونت برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی اصفهان با اشاره به اینکه در این سند، توسعه چندانی در بخش صنعت مورد تاکید نیست، گفت: اما بر توسعه صنایع دانش بنیان و پاک و با فناوری بالا تاکید شده است.

وی ادامه داد: همچنین بر اساس این اسناد، زمین‌های زیر کشت افزایش نمی‌یابند اما از روش‌های بهره‌وری بالا و مصرف آب کمتر استفاده می‌شود.

صفاری‌پور تصریح کرد: ممکن است عده‌ای تصور کنند که این اسناد، برای سرمایه‌گذاری بازدارنده باشد درحالیکه ما مخالف سرمایه‌گذاری در استان نیستیم اما این کار باید در چارچوب این سند و با توجه به محورهای مورد تاکید آن باشد و به عنوان مثال به محیط زیست آسیب نزند یا آب بَر نباشد.

شناسایی ۱۲ عامل کلیدی موثر بر توسعه اصفهان

“بر اساس گزارش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی اصفهان، عوامل کلیدی اثرگذار برای توسعه استان شامل کریدور (منطقه ویژه) علم و فناوری، بازار سرمایه، بهره‌وری، حکمرانی خوب، سهم بخش خصوصی از اقتصاد، فضای کسب و کار، کارآفرینی، نظام بانکی، قیمت‌های نسبی، صادرات غیر نفتی، تحریم بین‌المللی و ساختار فضایی فعالیت‌ها با ملاحظات آمایشی است.”

این مطلب را مدیر آموزش و پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی اصفهان به ایرنا گفت و افزود: این عوامل کلیدی در قالب مطالعات و طرح تحقیقاتی ” آینده‌نگاری توسعه استان اصفهان در افق ۱۴۰۴ با رویکرد آمایش سرزمین” شناسایی شدند.

محمدرضا قاسمی با بیان اینکه این مطالعات برای نخستین بار در استان اصفهان انجام گرفت، اظهارداشت: در این طرح پژوهشی ۶۷ عامل موثر بر توسعه استان بر اساس نتایج مطالعات آمایش استان و پیشنهاد خبرگان مورد مطالعه قرار گرفت و سپس با استفاده از روش‌های تحقیقاتی کمی و کیفی، ۱۲ کلیدی موثر از بین آنها انتخاب شد.

قاسمی با تاکید بر اینکه عوامل شناسایی شده، گلوگاه توسعه استان اصفهان تا سال ۱۴۰۴ هستند، تصریح کرد: در این میان بخش علم و فناوری و شرکت‌های دانش بنیان نقش اساسی دارند و لازم است که سیاست‌های کلی به این سمت و حمایت از آن حرکت کند.

وی به سناریوهای سازگار توسعه استان اصفهان تا افق ۱۴۰۴ اشاره و اضافه کرد: در این طرح پژوهشی، چندین سناریو با توجه به عوامل کلیدی شناسایی شده، طراحی شد که شامل نقشه و طرح برای اتفاق‌هایی که ممکن است در آینده بیفتد، است.

قاسمی افزود:  بعنوان مثال در یکی از سناریوها، موضوع تحریم‌های بین المللی بعنوان عامل اساسی در نظر گرفته شده و با توجه به حالت‌های مختلف آن، سناریوهای پیشنهادی و سازگار برای توسعه استان مطرح شده است.

وی با بیان اینکه اصفهان ظرفیت‌های بسیاری در عرصه‌های داخلی و خارجی کشور دارد، افزود:  از طرفی با برخی چالش‌ها مانند آلودگی زیست محیطی مواجه ایم بنابراین لازم است فرآیند برنامه‌ریزی توسعه در این استان با نگاه به آینده صورت گیرد.

ضرورت استفاده درست از قابلیت های سرزمین

استاندار اصفهان توسعه متوازن استان را در گرو داشتن سند آمایش سرزمین دانست و افزود: در آمایش سرزمینی باید نگاه استانی داشت و کلیه ظرفیت‌های منطقه را درنظر گرفت و به گونه‌ای عمل کرد که راه برای جلب سرمایه‌گذاری اشتغال‌آفرین فراهم شود. 

‌عباس رضایی تاکید کرد: دستیابی به توسعه منطقه‌ای، متوازن و یکپارچه معطوف به استفاده درست از قابلیت‌های سرزمین، سازماندهی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و محیط زیستی برای تحقق آینده مطلوب مناطق است.

وی اضافه کرد: یک برنامه‌ریزی راهبردی از طریق آمایش سرزمینی با در نظرگرفتن تمام عوامل توسعه پایدار می‌تواند به نتیجه مطلوب بیانجامد.

مسئولان در حالی خبر از تدوین سند آمایش سرزمین اصفهان می دهند که برآیند مشکلات گذشته و فعلی این خطه نیاز به اجرای این سند را دو چندان می کند.

بیشترین مشکلات امروز استان مانند آلودگی هوا، تراکم های غرب شهر اصفهان و آب زاینده رود به واسطه فقدان اجرای سند آمایش سرزمین است زیرا این سند هماهنگ کننده فضا، فعالیت ها و سرمایه گذاری ها در جامعه است.

به گفته مسئولان ۹۰ درصد صنایع اصفهان در شش درصد خاک آن در غرب مرکز استان قرار گرفته که می توانست محل تنفس استان باشد ولی با توجه به جهت ورزش باد، این آلاینده ها به سمت شهر اصفهان سوق داده می شود.

از طرفی به گفته کارشناسان  باید به سمت صنایع کم آلاینده، کم آب بر و صنایعی که با انرژی های نو اداره می شوند حرکت کرد.

نبود توازن در توسعه شهرستان های استان اصفهان و توزیع نامتناسب امکانات و زیرساخت ها در آنها از دیگر مشکلاتی است که در نبود توجه به آمایش سرزمین، پیچ و خم ها و تنگناهای بسیاری را برای این مناطق به دنبال داشته است.

آمایش سرزمین، از حرف تا عمل

یک محقق و پژوهشگر اصفهان بر این باور است شکل گیری سیستم پاسخ گویی، ارایه گزارش های سالیانه و گزارش پایان دوره ای و تغییر افکار و باور مسئولان نسبت به اجرای درست برنامه ها لازمه و پیش نیاز اجرای برنامه آمایش است‌.

ویدا صالحی در گفت و گو با ایرنا، افزود: همسو نبودن و مقابله برخی برنامه های طرح آمایش سرزمین با وظایف ذاتی سازمان ها ،اعتماد نداشتن دستگاه های اجرایی به مشاوران طرح و به دنبال آن ممانعت از در اختیار قراردادن اطلاعات به مشاوران از جمله عوامل مانع اجرای این طرح است.

این پژوهشگربا بیان اینکه مسئولان ارشد کشوری و استانی آمایش سرزمین را می پذیرند اما در بیشتر موارد در آمایش منطقه ای و استانی رغبتی به اجرای طرح ندارند، افزود: بررسی ها نشان می دهد مقاومت به اجرای طرح آمایش با توجه به محدودیت هایی که برای خواسته های نامعقول ایجاد می کند وجود دارد، بنابراین مسئولان باید طوری برنامه ریزی کنند که آمایش سرزمین در مرحله تدوین و تصویب متوقف نشود و از ضمانت اجرایی لازم به ویژه در شهرستان ها و روستاها برخوردار باشد.

به گفته وی مشکل کشور نداشتن طرح آمایش سرزمین نیست بلکه خوب اجرا نشدن طرح آمایش به خصوص در بخش صنعت است.

صالحی با بیان این که چنانچه طرح آمایش سرزمین تنها مبتنی بر حرف و بدون عمل باشد راه به جایی نخواهد برد، افزود: در کشور عدالت اجتماعی برای تقسیم سرمایه گذاری در نقاط مختلف وجود ندارد به همین دلیل هریک از مسوولان بدون توجه به آینده طرح هایی را اجرا می کنند که به ضرر منجر می شود.

وی با بیان اینکه این نوع نگرش در نظام برنامه ریزی برای توسعه شهری شدن و شهرنشینی روستاها، کشاورزی کشور را نابود کرده است، افزود: ظرفیت خدمات برای جمعیت در یک شهر مشخص است و قابلیت های محیطی یک منطقه یا یک نقطه برای بارگذاری یک جمعیت خاص است اما اکنون افزایش جمعیت در شهرها مشکلات زیادی را ایجاد خواهد کرد.

این پژوهشگر اظهار کرد: هدف آمایش سرزمین، توزیع بهینه جمعیت و فعالیت هایی اقتصادی در سرزمین است به‌گونه‌ای که هر منطقه متناسب با قابلیت‌ها، نیازها و موقعیت خود از طیف مناسبی از فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی برخوردار باشد و جمعیتی متناسب با توان و ظرفیت اقتصادی خود بپذیرد.

به گفته وی حرکت دقیق و اصولی بر اساس راهبرد آمایش سرزمین، در بلند مدت برقراری توازن وتوسعه عدالت محور را در کشور، استان ها و شهرستان ها به دنبال خواهد داشت.

اصفهان با بیش از پنج میلیون و ۲۰۰ هزار نفر جمعیت که سهمی حدود ۶.۴۱ درصد از جمعیت کشور را به خود اختصاص داده سومین استان پر جمعیت پس از تهران و خراسان رضوی است.

این خطه با ۹ هزار واحد صنعتی و تولیدی صنعتی ترین استان، با حدود ۱۷۰ دانشگاه و موسسه آموزش عالی و ۲۱۳ هزار دانشجو دومین استان دانشگاهی ایران و با بیش از ۵۴۰ شرکت دانش بنیان، دومین استان در این زمینه است.

اصفهان به‌عنوان استان پیشرو در راه‌اندازی مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری که نخستین زمینه‌های رسمی شکل‌گیری شرکت‌های دانش بنیان را به وجود آورد حدود ۱۰ درصد از واحدهای فناور و دانش‌بنیان کشور را در خود دارد.

اصفهان تنها شهرک علمی و تحقیقاتی کشور را در خود دارد که این شهرک دارای سه پارک علم و فناوری، هشت مرکز رشد فناوری، پنج مرکز نوآوری و شکوفایی و مرکز علم و فناوری کودکان و نوجوانان با ۵۴۱ شرکت فناور و دانش بنیان است.

همچنین مراکز تحقیقاتی مهمی مانند پژوهشکده زیست فناوری رویان زیر نظر جهاد دانشگاهی و پژوهشکده های دیگری مانند علوم و فناوری رادار و زیردریایی در دانشگاه صنعتی اصفهان، محیط زیست در دانشگاه اصفهان و بیماری های غیر واگیر در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان فعال است.

این استان ظرفیت‌های بسیاری نیز در بخش‌های کشاورزی، خدمات، فولاد، ماشین‌آلات، معدن، نساجی، صنایع غذایی و فناوری‌های برتر مانند نانو، تجهیزات پزشکی و داروسازی دارد.

جمعیت استان اصفهان حدود پنج میلیون و ۲۵۰ هزار نفر در ۲۴ شهرستان است که بیشترین جمعیت معادل ۴۳.۷۳ درصد در شهرستان اصفهان و پس از آن کاشان (۷.۱۷ درصد)، خمینی شهر (۶.۲۶ درصد) و نجف آباد (۶.۲۴ درصد) است.

این استان با ۱۰۷ هزار کیلومتر مربع مساحت حدود ۶.۵ درصد از وسعت کشور را دارد و دارای ۱۰۸ شهر، ۵۰ بخش، ۱۲۷ دهستان و یکهزار و ۶۹۹ آبادی دارای سکنه است.

اصفهان در سال های اخیر بدلایل مختلف مانند کمبود منابع آبی، خشکسالی، کاهش بارندگی، آلودگی هوا با معضلات زیست محیطی بسیاری مواجه بوده است. سند راهبردی آمایش استان بتازگی تدوین شده و در انتظار تصویب نهایی در شورای عالی آمایش است.

ایران با سابقه نزدیک به ۵۰ سال برنامه ریزی تاکنون ۲ بار تهیه برنامه های بلندمدت آمایشی را تجربه کرده است.تجربه نخست مربوط به مطالعات دهه ۵۰ است که با وقوع انقلاب اسلامی مسکوت ماند و تجربه دوم به سال ۶۱ بازمی گردد که به دلیل وقوع جنگ تحمیلی و افزایش مشکلات و مسائل اقتصادی ناشی از آن به مرحله اجرا نرسید.

مرحله جدید مطالعات آمایش سرزمین کشور که از سال ۷۶ آغاز و اینک پس از ۲۱ سال پر فراز و نشیب در دولت تدبیر و امید تکمیل شده است که می طلبد تا برای اجرا و تحقق توسعه پایدار و متوازن در مناطق مختلف کشور، این مهم شتاب بیشتری پیدا کند.