مسعود کوچانی، عضو اتاق جهاد دانشگاهی فارس، در موضوع پرونده دوچرخه راه شیراز، در تحقیقی به مبحث اقتصاد شهر پرداخته است.

عضواتاق جهاددانشگاهی فارس با بررسی ابعاد مختلف اقتصاد شهری به عنوان یکی از شاخه‌های اقتصاد خرد، تأثیر دوچرخه راه و توسعه آن بر اقتصاد شهری را بررسی کرده است.

” اقتصاد شهر، شاخه‌ای از اقتصاد خرد است که ساختار فضایی شهر و نحوه توزیع جمعیت و کسب و کارهای شهر را مطالعه می‌کند تا شناخت بهتری از اقتصاد محلی به دست آورد. همچنان که شهر در برگیرنده بخش‌های مختلفی چون، آموزش، حمل و نقل و مسکن است، در اقتصاد شهر هم، زمینه‌های مختلفی مورد توجه قرار می‌گیرد. حمل و نقل یکی از مهمترین مسائل مناطق شهری به ویژه کلان شهرهاست. حمل و نقل نه تنها ضرورتی غیرقابل اجتناب است بلکه خود به تنهایی یک حوزه اقتصادی مهم محسوب می‌شود.

زمانی که سخن از حمل و نقل به میان می‌آید، عموماً حمل و نقل موتوری به ذهن متبادر می‌شود. دلیل این موضوع به طور آشکار، سهمی است که حمل و نقل موتوری در زندگی امروزی شهروندان دارد. حمل و نقل غیرموتوری که بر شیوه‌های جا به جایی با استفاده از وسایلی چون دوچرخه تاکید دارد، روشی است قدیمی که برای سال‌ها به حاشیه رفته است و اکنون تلاش دارد تا جایگاه خود را در حمل و نقل شهری و به تبع آن اقتصاد شهری بازیابی کند.

سرمایه گذاری در دوچرخه سواری عموماً تحت تأثیر عواملی چون نیاز به سیستم بهینه‌تر حمل و نقل، کاهش ترافیک، ارتقا سلامت یا بهبود دسترسی، صورت می‌گیرد. اگر چه به طور کلی این عوامل می‌توانند اقتصاد شهر را تحت تأثیر قرار دهند ولی تأثیرات مستقیم دوچرخه بر اقتصاد شهری از اهمیت بسزایی برخوردار است. بنابراین، در کنار زیست پذیری شهر، سلامت عمومی و پاکیزگی هوا حاصل از توسعه دوچرخه سواری، بهبود در شاخص‌های اقتصادی و شغلی باید در نظر گرفته شود.

نتایج مطالعات گوناگون در کشورهای مختلف حاکی از تأثیر مثبت اقتصادی سرمایه گذاری در زیرساخت دوچرخه در شهرها است. توسعه دوچرخه راه هزینه‌ها برخی از پروژه‌های عمرانی چون پارکینگ اتومبیل، پل‌ها و زیرگذرها را کاهش می‌دهد و صرفه جویی حاصل از آن می‌تواند در زمینه‌های دیگری سرمایه گذاری شود. به عنوان مثال، ساخت پارکینگ دوچرخه در مقایسه با پارکینگ اتومبیل به مراتب ارزان‌تر است. بنابراین همچنان که سهم دوچرخه در حمل و نقل بیشتر می‌شود، هزینه‌های توسعه پارکینگ و بار پروژه‌های عمرانی مرتبط با حمل و نقل موتوری کاهش می‌یابد.

در کنار کاهش هزینه‌های شهری، توسعه دوچرخه‌راه می‌تواند توسعه اقتصادی شهر را به طرق مختلف فراهم کند. ایجاد شغل، یکی از منافع سرمایه گذاری در زیرساخت دوچرخه است که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. توسعه دوچرخه راه می‌تواند در زمینه تولید، فروش، زیرساخت دوچرخه‌راه، توریسم و خدمات، شغل ایجاد کند. شهرها می‌توانند در کنار توسعه دوچرخه‌راه، اقداماتی در تولید دوچرخه، قطعات و لوازم آن داشته باشند تا از عوائد حاصل آن شامل ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی بهره ببرند. الزامات و محدودیت‌های مرتبط با تولید، باعث می‌شود تا ورود به عرصه تولید، کمتر مورد توجه شهرها قرار گیرد یا به عنوان یک ضرورت دیده نشود. در مقابل فروش و عرضه خدمات دوچرخه از جمله حوزه‌هایی است که به طور مستقیم تحت تأثیر توسعه دوچرخه راه است. گسترش دوچرخه سواری و دوچرخه‌راه، می‌تواند منافع اقتصادی مستقیم و ویژه‌ای برای عرضه کنندگان دوچرخه به ارمغان آورد. چرا که از یک سو تمایل افراد را به خرید دوچرخه افزایش می‌یابد و از سوی دیگر، دوچرخه سواران به تعمیر و نگهداری دوچرخه خود نیازمندند.

از الزامات توسعه دوچرخه سواری و دوچرخه‌راه، ایجاد زیرساختی است که دوچرخه سواری را برای افراد جذاب‌تر کند. نقاشی و رنگ آمیزی، حصار حاشیه مسیر، تابلوها، فضای سبز یا پارک‌های حاشیه مسیر، مثال‌هایی از اقدامات در این زمینه است. در حالی که سرمایه گذاری در ساخت جاده، بیشتر بر ساخت و مصالح تمرکز دارد، بودجه دوچرخه‌راه بیشتر صرف نیروی کار می‌شود. بنابراین، نه تنها زیرساخت دوچرخه می‌تواند شغل ایجاد کند، بلکه به نسبت بودجه‌ای که به آن تعلق می‌گیرد، افراد بیشتری را در فعالیت اقتصادی درگیر می‌کند.

علاوه بر فرصت‌های شغلی حاصل از توسعه دوچرخه راه، اثرگذاری آن بر رونق اقتصاد شهری قابل توجه است. نحوه دسترسی دوچرخه سواران به کسب و کارها از طریق دوچرخه‌راه و تأمین فضای پارک در نزدیکی آنها، تأثیر قابل توجهی بر رونق اقتصادی کسب و کار محلی خواهد داشت. شواهد نشان می‌دهد که دوچرخه سوارها در مقایسه با استفاده کنندگان دیگر شیوه‌های حمل و نقل، بیشتر به فروشگاه‌ها، رستوران‌ها، کافه‌ها یا دیگر کسب و کارهای محلی می‌روند. همچنین، دوچرخه سوارها احتمالاً، طی کردن دوچرخه‌راه را به قصد خرید از فروشگاه‌های محلی، تکرار می‌کنند.

با ایجاد پارکینگ‌ها و حفاظ برای پارک دوچرخه در محل کسب و کارهای دائمی یا موقت مانند نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها، با سهولت بیشتری می‌توان اجتماع دوچرخه سوار را به مقصد مورد نظر هدایت کرد. همچنین، برخی از کسبه به منظور جذب دوچرخه سوارها، می‌توانند خوداقدام به ساخت پارکینگ دوچرخه کنند. بسیاری از شهرهای دنیا، فضایی از خیابان را برای پارک دوچرخه اختصاص می‌دهند. پارکینگ‌های کنار خیابان می‌تواند به ازای فضای پارک هر ماشین، تا ۱۲ دوچرخه را در خود جای دهد و این به معنای تعداد بیشتر مشتری بالقوه برای کسب و کارهای اطراف پارکینگ خواهد بود. مطالعه پارکینگ دوچرخه در شهر پورتلند نشان داده است که کسب و کار نزدیک به آنها، پارکینگ دوچرخه را یک مطلوبیت می‌دانند. پارکینگ دوچرخه به خیابان هویت می‌دهد و امکان‌های حمل و نقل برای کسبه و مشتریان، تعداد دوچرخه سوارها و عابرین پیاده و در نهایت دیده شدن کسب و کارها از خیابان و فضای پیاده‌روها را افزایش می‌دهد.

ایستگاه‌های دوچرخه و راه اندازی سیستم دوچرخه اشتراکی از دیگر مواردی است که در رونق کسب و کار تأثیرگذار است. کسب و کارهای نزدیک به ایستگاه‌های دوچرخه فرصت‌های عرضه بیشتری می‌یابند و مشتریان با استفاده از دوچرخه اشتراکی با سهولت بیشتری به مقاصد تجاری خود می‌رسند. با گسترش دوچرخه‌راه، برخی از کسبه خود را به عنوان دوست دار دوچرخه معرفی می‌کنند. کسب و کارهای دوستدار دوچرخه، اقداماتی چون فراهم کردن پارکینگ دوچرخه، انتخاب مکان‌های در دسترس دوچرخه و ایجاد انگیزه دوچرخه سواری برای کارکنان انجام می‌دهند. با این کار، ضمن ایجاد هویتی جذاب، مشتری بیشتری جذب کرده و در نهایت منفعت اقتصادی خود را افزایش دهند.

در شیراز، دوچرخه‌راهی به طول ۲۲ کیلومتر ساخته شده است که این کمتر از ۱۰ درصد کل مسیر پیش بینی شده است. توسعه، نگهداری و منظرسازی این مسیر، برای تعدادی از افراد به طور مستقیم و غیرمستقیم، شغل ایجاد خواهد کرد. اگرچه ممکن است با افزایش تقاضای دوچرخه، زیرساخت‌های تولید دوچرخه و قطعات در شیراز هم توسعه یابد ولی در حال حاضر، زمینه تولید نقش چندانی در اقتصاد شهری ندارد. در شیراز حدود ۷۳ فروشگاه دوچرخه وجود دارد که با رونق دوچرخه سواری، نه تنها این فروشگاه‌ها از بهره اقتصادی بیشتری برخوردار خواهند شد، بلکه تقاضای بیشتر دوچرخه موجب تأسیس فروشگاه‌های بیشتر و به تبع آن اشتغال بیشتر خواهد شد. علاوه بر فروشگاه‌ها، حدود ۲۳ بنگاه خدماتی دوچرخه در شیراز وجود دارد که در زمینه تعمیر و تأمین قطعات دوچرخه فعالیت می‌کنند. با توسعه دوچرخه‌راه و حضور دوچرخه در سیستم حمل و نقل شهری، انتظار می‌رود تعداد بیشتری از مشاغل خدماتی دوچرخه ایجاد شود.

بنابراین، توسعه دوچرخه راه و افزایش سهم دوچرخه در سیستم حمل و نقل شهری، امکان‌های بالقوه اقتصادی قابل توجهی برای شهر ایجاد می‌کند. استفاده از این امکان‌ها به شدت تحت تأثیر سیاست‌ها و اقدامات در این زمینه است. برای بررسی این امکان‌ها، باید به سوالاتی از این قبیل پاسخ داد؛ آیا امکان تولید دوچرخه و قطعات برای شیراز وجود دارد؟ آیا موقعیت مکانی عرضه کنندگان و خدمات دهندگان دوچرخه، با دوچرخه راه تناسب دارد؟ تعداد آنها پاسخگوی نیاز فعلی و آتی شهر خواهد بود؟ آیا مشاغل مرتبط با توسعه دوچرخه‌راه و افزایش جذابیت‌های بصری محیط به صورت حرفه‌ای وجود دارد؟ توسعه پارکینگ و حفاظ دوچرخه چگونه است و انتخاب محل استقرار آنها بر چه مبنایی صورت گرفته است؟ در استقرار ایستگاه‌های دوچرخه، ملاک‌های رونق اقتصادی در نظر گرفته می‌شود؟ کدام کسب و کارها امکان برند شدن به عنوان کسب و کار دوستدار دوچرخه را دارند و چه اقدامی در این زمینه شده است؟