امروزه صنعت گردشگري در جهان توسعه فراواني يافته است و بسياري از کشورها از اين رهيافت توانسته اند وضعيت خويش را تا حد درخور توجهي بهبود بخشيده و بسياري از مشکلات خود از قبيل بيکاري، پايين بودن سطح درآمد، سرانه و کمبود درآمد ارزي را پوشش دهند. به دليل اثرات چشمگيري که فعاليت هاي گردشگري در اقتصاد مناطق پذيرنده گردشگران بر جاي مي گذارد، توجه فراواني به اين زمينه از فعاليت معطوف مي گردد. پيچيدگي و تراکم موجود در زندگي شهري، عده زيادي از مردم را متوجه طبيعت مي کند و در اين ميان، مناطقي که داراي توانهاي طبيعي با ارزش تري باشند بيشتر مورد توجه قرار مي گيرند. به اين ترتيب جريانات گردشگري به منظور بهره برداري از آرامش و زيبايي طبيعت بدان سمت شکل مي گيرد (عليزاده،۱۳۸۲ :۵۵).
با توجه به اين که توسعه پايدار به عنوان جرياني متداوم در تغييرات اقتصادي، اجتماعي- فرهنگي و محيطي براي افزايش و ترقي رفاه و خوشبختي طولاني مدت کل اجتماع تعريف مي شود و پويشي چند بعدي است که به گونه اي پايدار در صدد وحدت اهداف اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و محيطي است.
گردشگری هنوز فعالیت جدیدی برای بسیاری از کشورهاست که تجربه ای کم یا ناچیز در توسعه این بخش از اقتصاد دارند. در زمینه رشد فوق العاده گردشگری در دهه های اخیر و پیش بینی اینکه گردشگری بزرگترین صنعت صادراتی در مورد سال ۲۰۲۰ خواهد شد کشورها مجبور شده اند، اهمیت زیادی به توسعه گردشگری بدهند، اما از آنجایی که این کار هنوز فعالیت نسبتاً جدیدی است، مثالهای کمي وجود دارد که نشان بدهد چگونه رشد گردشگری بی نظم و بدون برنامه ریزی مي تواند نتایج منفی اغلب همراه با صدمه های جبران ناپذیر به محیط زیست و همچنین نتایج منفی برای ارزشهای فرهنگی ـ اجتماعی یک جامعه به وجود بیاورد بنابراین برنامه ریزی گردشگری منسجم اهمیت زیادی به تأکید بر رهیافت طولانی و جامع دارد تا به توسعه پایدار هماهنگ با اهداف توسعه ای کلی کشور دست یابد. گردشگري يکي از فعاليت هاي اقتصادي پيشرو در جهان است. طبق آمار در سال ۲۰۰۵ حدود ۸۰۸ ميليون گردشگر در جهان جابجا شده اند که اين خود باعث ايجاد درآمدي بالغ بر ۲۸۲ ميليارد دلار بوده است. روندها نشان مي دهد که تا سال ۲۰۲۰ تعداد اين گردشگران در سرتاسر جهان به حدود ۶/۱ ميليارد نفر خواهند رسيد.
بسياري از اقتصاددانان به گردشگري از زاويه اندازه گيري آثار آن نظر مي‌کنند و گردشگري را بايد در وهله اول در آينده برنامه ريزي و سياست کلي اقتصادي نگريست. بايد از ديدگاه اقتصاد کلان به مسأله گردشگري نگريست (داس ويل، ۱۳۷۸ :۱۴۲).
هدف اصلی این نوشتار بر جنبه گردشگری شهری بخصوص در کلان شهرها تاکید دارد و به دنبال پاسخ این سوالات است:
۱ـ منظور از گردشگری شهری و جاذبه های شهری چیست؟
۲ـ اثرات اقتصادی توسعه گردشگری چه عواملی هستند و اهمیت آن بر کلان شهرها چیست؟
گردشگري شهري يکي از مهم ترین مقاصدی که روندهای گردشگری جهان را در دهه های گذشته تحت تأثير قرار داده، مرکز شهری است. رشد سفرهای کوتاه مدت، این مقاصد را به يکي از اصلی ترين مراکز گردشگری تبدیل نموده است. این مسأله، خود را در کاهش ميانگين مدت سفر گردشگران در بیشتر مقاصد دنیا نشان داده است. این مسئله را تا حدودی می توان، با تغییر سبک زندگی در سالهای اخیر توضیح داد. زمان، به ارزشمندترین مسئله در زندگی انسانها تبدیل شده است.
امروزه، مردم با وجود ناامنی شغلی، نسبت به گذشته سختتر کار می‌کنند. اوقات فراغت فشرده تر شده و مردم چندين مسافرت کوتاه را، به یک تعطیلات طولانی ترجیح مي دهند. بنابراین، مردم مقاصد گردشگری را ميخواهند که به راحتی و به سرعت قابل دسترسی باشند. این شرایط، برای مقاصد نزدیک و قابل دسترسی، بسیار سودمند بوده و باعث توسعه گردشگری شهری شده است. این مقاصد، برای بازار گردشگرانی که دارای زمان محدود هستند، جذاب بوده و شرایط سفر را در تمامي سال برای آنها فراهم می‌کند. همانطور که در شکل۱ نشان داده شده است، مناطق شهری در دسته مقاصدی قرار میگیرند که، کمترين زمان مورد نیاز برای سفر را در بین سایر مقاصد گردشگری به خود اختصاص دهند.

شهرها به عنوان مقصد گردشگری، دارای عملـــکرد چندمنظوره هستند؛ آنها به عنوان دروازه ورودی به کشور، مراکز اقامت و مبدأ سفر به روستاها و مقاصد مجاور خود هستند. علاوه بر این، شهرها فقط مقاصدی که در آنها جمعیتی با فعالیتهای اقتصادی، زندگی فرهنگی و تحت کنترل نیروهای سیاسی کنار هم جمع مـــی شونــد نمی باشند، بلکه نقش مهمي را به عنوان مراکز فعالیت گردشگری برعهده دارند. بنابراین، باید به جای گردشگری در شهرها، مفهوم «گردشگری شهری» مورد بررسی قرار گیرد (رهنمایی، ۱۳۸۷).
با افزایش فشارهای کاری و کاهش اوقات فراغت، جستجوی پادزهری برای کاهش استرس بیشتر شده است. خرید، خوردن، نوشیدن و سرگرمی، خواسته های اساسی اغلب گردشگران بوده و بیشتر این خواسته ها، در محیط شهری پاسخ داده می شوند. شکل ۲ چارچوب تجزیه تحلیل گردشگری شهری، در کلانشهرها را نشان ميدهد.

این چارچوب عوامل، فرآیندها و مسایلی را نشان میدهد، که گردشگری شهری را در زمینه های مختلف، تحت تأثير قرار می دهد. هدف این سیستم، تجربه گردشگران را در گردشگری شهری در بر میگيرد. در رويكرد سیستمي به گردشگری شهری، عوامل کليدي سیستم شامل موارد زیر میباشد:
•ورودی به سیستم (عرضه محصوالت و تقاضای گردشگری)
• خروجی سیستم (تجربه گردشگران از گردشگری شهری)
• عوامل خارجی (محیط تجارت، اولویت های مصرف‌کنندگان، عوامل سیاسی و مسایل اقتصادی)

(پایان بخش اول)

در بخش بعدی سعی خواهد شد با آسیب شناسی این موضوع که چرا گردشگری شهری در جامعه ایران به صورت حرفه ای دنبال نمی شود؟ و اینکه چرا عده زیادی فکر می کنند شهروندان یک شهر، گردشگران شهری همان شهر نمی توانند محسوب گردند؟ بنابراین سعی خواهیم کرد باورغلط بسیاری از ذینفعان و دست اندرکاران را در این زمینه مورد بررسی بیشتر قرار دهیم.